Rosnące ceny kakao — konsekwencje dla śladu węglowego i środowiska

  • wzrost cen kakao napędza intensyfikację i ekspansję upraw, co zwiększa emisje gazów cieplarnianych i presję na lasy tropikalne,
  • mechanizmy emisji obejmują wylesianie, intensywne użycie nawozów i energii w przetwórstwie oraz długi łańcuch transportowy,
  • działania naprawcze to certyfikaty, agroforestry, alternatywne surowce i inwestycje w technologie o niższym śladzie węglowym.

Jak ceny wpływają na ślad węglowy?

Rosnące ceny kakao działają jak katalizator presji środowiskowej: tam, gdzie uprawa jest opłacalna, pojawia się silna pokusa ekspansji kosztem lasów i praktyk nienaprawialnych. Od początku 2024 roku notowany jest dramatyczny skok cen — wzrost rzędu 400%, a w kwietniu 2024 r. tona kakao kosztowała ponad 12 000 USD. Taka zmiana rynkowa ma bezpośrednie konsekwencje w gospodarstwach i łańcuchach dostaw: właściciele ziemi i plantatorzy szukają szybkich zysków poprzez zwiększenie areału, ograniczanie płodozmianu i intensyfikację nawożenia.

W praktyce oznacza to trzy podstawowe ścieżki wzrostu emisji:
– bezpośrednie emisje z wylesiania i spalania biomasy przy przygotowywaniu ziemi pod plantacje,
– zwiększone emisje N2O wynikające z nadmiernego stosowania nawozów azotowych,
– wyższe zużycie energii i paliw w procesach przetwórczych oraz w transporcie związanym z masową logistyka surowca.

Warto podkreślić, że ekspansja plantacji nie tylko uwalnia węgiel zgromadzony w drzewostanie i glebie, lecz także obniża zdolność krajobrazu do przyszłej sekwestracji węgla, co ma trwały i długofalowy wpływ na równowagę klimatyczną.

Mechanizmy emisji w łańcuchu wartości

Emisje w produkcji kakao rozkładają się na etapy od pola do tabliczki czekolady i każdy z tych etapów daje wymierne źródła CO₂ i innych gazów cieplarnianych. Najbardziej intensywne źródła to przygotowanie gruntów i konwersja lasów, stosowanie nawozów, procesy fermentacji i prażenia, a także transport między kontynentami. Zmiany w cenie surowca modyfikują zachowania na każdym etapie: wyższe marże mogą skłaniać do ekspansji areału, a jednocześnie spadki przerobu w regionach przetwórczych zmieniają logistykę i wykorzystywane moce produkcyjne.

Kluczowe liczby i porównania

  • cena kakao wzrosła o około 400% od początku 2024 r.,
  • cena tony kakao przekroczyła 12 000 USD w kwietniu 2024 r.,
  • spadek przerobu surowca w 2025 r.: Europa -7%, Ameryka Północna -3%, Azja -16%,
  • produkcja 1 kg gorzkiej czekolady generuje średnio 5–6 kg CO₂,
  • dla porównania produkcja 1 kg wołowiny to około 27 kg CO₂,
  • około 60% światowej produkcji kakao pochodzi z Afryki Zachodniej,
  • na plantacjach kakao pracuje ponad 1,5 miliona dzieci,
  • średnia konsumpcja czekolady na mieszkańca w USA oznacza zapotrzebowanie odpowiadające wycięciu 84 drzew deszczowych na Wybrzeżu Kości Słoniowej rocznie,
  • sprzedaż czekolady w USA w 2023 r. wyniosła około 25 mld USD,
  • przy obecnych trendach klimatycznych do 2050 r. można stracić nawet 1/3 drzew kakaowca w obszarach upraw.

Skala emisji i porównania sektorowe

Produkcja kakao i czekolady należy do produktów spożywczych o bardzo wysokim śladzie węglowym; z wyjątkiem wołowiny niewiele produktów generuje więcej CO₂ na kilogram gotowego produktu. W przeliczeniu na masę gotowego towaru 5–6 kg CO₂ na 1 kg gorzkiej czekolady to składowa emisji pochodzących z uprawy, konwersji gruntów, nawożenia, przetworzenia i transportu. Ponadto, długotrwałe uszczuplenie zasobów glebowych i bioróżnorodności obniża plonotwórczość, co w dłuższej perspektywie zwiększa emisje jednostkowe przypadające na kilogram produktu.

W praktyce oznacza to, że krótkoterminowy zysk pochodzący z ekspansji upraw może przełożyć się na trwały wzrost śladu węglowego sektora, ponieważ odbudowa lasów i gleb jest procesem wymagającym dekad.

Główne źródła emisji w łańcuchu wartości

  • uprawa: wylesianie, stosowanie nawozów azotowych i degradacja gleby,
  • transport: dalekodystansowy przesył surowca z Afryki Zachodniej do centrów przetwórczych w Europie i Azji,
  • przetwórstwo: fermentacja, prażenie i rafinacja wymagające energii cieplnej i elektrycznej.

Wpływ na ekosystemy i bioróżnorodność

Intensyfikacja upraw kakao zwiększa fragmentację lasów, powoduje spadek różnorodności gatunkowej i zmniejsza zdrowie gleb — to zjawiska, które nie cofają się wraz ze zmianą ceny rynkowej. Monokultury kakaowca redukują populacje owadów zapylających, ptaków i gatunków roślinnych, osłabiają odporność plantacji na choroby i szkodniki, co w efekcie napędza dalszą chemioterapię gleby (nawozy i pestycydy) i dalszą degradację.

W obszarach Afryki Zachodniej, skąd pochodzi około 60% światowego kakao, obserwowane są już zmiany klimatyczne w postaci nieregularnych opadów i częstszych susz, które dodatkowo obniżają plony i zmuszają plantatorów do sięgania po nowe areały kosztem lasów pierwotnych.

Skutki społeczne i gospodarcze

Wysokie ceny kakao i niestabilność podaży mają poważne konsekwencje społeczne: zwiększają ryzyko wykorzystywania pracy dzieci, pogłębiają ubóstwo i destabilizują lokalne gospodarki opierające się na jednym surowcu. Wzrost cen sprawia, że firmy przetwórcze szukają oszczędności — stosowanie substytutów, zmiany receptur i przenoszenie przetwórstwa poza tradycyjne centra to mechanizmy obniżające zapotrzebowanie na surowiec, co przekłada się na lokalne fluktuacje dochodów.

Spadek przerobu w 2025 r. (Europa -7%, Ameryka Północna -3%, Azja -16%) oznacza przesunięcie miejsc dodanej wartości i może zwiększać presję na producentów surowca, którzy nie otrzymują stabilnych, długoterminowych kontraktów.

Mechanizmy rynkowe napędzające presję środowiskową

Wyższe ceny kreują krótkoterminową zachętę do ekspansji areału, a brak regulacji oraz ograniczony dostęp do finansowania zrównoważonych praktyk utrudnia transformację produkcji w kierunku niskowęglowym. Dodatkowo, brak przejrzystości w łańcuchu dostaw umożliwia ukrycie konwersji lasów i naruszeń praw pracowniczych, co z punktu widzenia emisji i ryzyka reputacyjnego jest zagrożeniem dla całego sektora.

Nowe technologie i alternatywy

Innowacje technologiczne i alternatywne surowce mogą istotnie obniżyć ślad węglowy, ale wymagają skali, inwestycji i akceptacji rynkowej. Rozwiązania obejmują:
– produkty oparte na nasionach słonecznika, owsa i orzechów, które obniżają zależność od kakao i mają niższy ślad emisji,
– technologie „lab-grown” czyli smakowe i aromatyczne substytuty produkowane fermentacyjnie lub inżynieryjnie, które w testach wykazują niższy ślad węglowy niż tradycyjne uprawy,
– optymalizacje procesów przemysłowych (wydajniejsze prażenie, wykorzystanie OZE) oraz lokalizacja przerobu bliżej źródła surowca.

Szwajcarskie i inne europejskie firmy prowadzą pilotaże technologii produkcji czekolady z surowców alternatywnych i fermentacyjnych, jednak komercjalizacja jest na wczesnym etapie i wymaga ułatwień regulacyjnych oraz inwestycyjnych.

Przykłady praktyk redukujących emisje

Agroforestry i precyzyjne rolnictwo to dwie najbardziej obiecujące ścieżki redukcji emisji na poziomie plantacji. Agroforestry łączy kakaowce z drzewami użytkowymi i leśnymi, zwiększając sekwestrację węgla i poprawiając bioróżnorodność, a jednocześnie dostarczając dodatkowych dochodów z drewna, owoców czy gumy. Precyzyjne nawożenie i zarządzanie wodą zmniejszają emisje N2O i zużycie zasobów, a certyfikaty wymuszające monitoring praktyk rolnych podnoszą jakość informacji w łańcuchu dostaw.

Jak konsumenci i firmy mogą ograniczyć wpływ?

Świadome wybory zakupowe i przejrzysta polityka łańcucha dostaw to najprostsze narzędzia konsumentów i marek do zmniejszenia śladu węglowego czekolady. Firmy, które inwestują w agroforestry, raportują emisje i kupują surowiec z certyfikowanych źródeł, łagodzą ryzyko środowiskowe i reputacyjne. Konsumenci mogą z kolei przyczyniać się do zmiany popytu poprzez preferencję produktów z certyfikatami i wyborem alternatyw o niższym śladzie.

  • kupuj produkty z certyfikatami takimi jak Rainforest Alliance i Fairtrade,
  • wybieraj produkty oparte na lokalnych lub roślinnych alternatywach dla części konsumpcji,
  • wspieraj marki transparentne w raportowaniu emisji oraz inwestujące w programy agroforestry i rekultywacji gleby.

Wnioski operacyjne dla branży i decydentów

Systemowa redukcja śladu węglowego wymaga skoordynowanych działań: finansowania transformacji produkcji, regulacji wspierających przejrzystość oraz inwestycji w technologie niskoemisyjne. Rządy i instytucje finansowe mogą stworzyć instrumenty, które obniżą barierę wejścia dla zrównoważonych praktyk: dotacje i kredyty preferencyjne na agroforestry, mechanizmy płatności za usługi ekosystemowe oraz wymogi raportowania emisji dla dużych przetwórców i eksporterów.

Firmy powinny monitorować i raportować cztery kluczowe wskaźniki:
– cena tony kakao i jej zmienność historyczna, aby oceniać presję na ekspansję areału,
– emisje CO₂ przypadające na kilogram gotowego produktu, aby śledzić efektywność działań dekarbonizacyjnych,
– zmiany w powierzchni upraw i tempo wylesiania w regionach produkcji, aby ocenić wpływ środowiskowy,
– udział produkcji pochodzącej z plantacji certyfikowanych lub prowadzonych w systemach agroforestry.

Priorytety działania

Preferowanie inwestycji w agroforestry, finansowanie technologii alternatywnych i wprowadzenie wymogów transparentności to trzy elementy, które powinny znaleźć się na krótkiej liście priorytetów sektora i decydentów. Skoncentrowane działania na tych obszarach zmniejszają ryzyko związane z niestabilnością podaży i przyczyniają się do długoterminowej redukcji śladu węglowego branży czekoladowej.

Dane do dalszego monitoringu

Regularne śledzenie cen, emisji jednostkowych, tempa wylesiania i udziału certyfikowanych źródeł pozwoli wyciągać wnioski i korygować politykę zakupową oraz strategie dekarbonizacji. W praktyce oznacza to inwestycję w systemy zbierania danych od plantacji po półki sklepowe oraz tworzenie standardów raportowania, które umożliwią porównania i audyty zgodne z celami klimatycznymi przedsiębiorstw i regulatorów.

POWIĄZANE ARTYKUŁYWIĘCEJ OD AUTORA